Η ανθρώπινη εμπειρία είναι πολύπλοκη. Η συναισθηματική νοημοσύνη αναδύεται ως πυξίδα πλοήγησης στο σύνθετο τοπίο των συναισθημάτων, των σχέσεων και της ενσυνειδητότητας. Καθώς ορίζεται ως η ικανότητα αναγνώρισης, κατανόησης και ρύθμισης των δικών μας συναισθημάτων και των άλλων, η συναισθηματική νοημοσύνη διαχέεται σε κάθε τομέα ο οποίος διαμορφώνει τις διαδράσεις μας και τον καμβά της ζωής μας.
Η συναισθηματική νοημοσύνη εμπεριέχει ένα πολυεπίπεδο και πολυπαραγοντικό σύνολο δεξιοτήτων που εκτείνεται πολύ πέρα από τις συμβατικές μετρήσεις της νοημοσύνης. Αποτελείται από πέντε τομείς που εντάσσονται σε δύο επίπεδα, το ενδοπροσωπικό και το διαπροσωπικό. Στο πρώτο εντάσσεται η αυτoεπίγνωση, η αυτορρύθμιση και η κινητοποίηση. Στο δεύτερο η κοινωνική επίγνωση και η διαχείριση σχέσεων μέσω των κοινωνικών δεξιοτήτων. Ακολουθεί μια πρώτη προσέγγιση σε καθέναν από τους τομείς.
Ενδοπροσωπικό επίπεδο
Αυτoεπίγνωση (self-awareness)
Ο θεμελιώδης πυλώνας της συναισθηματικής νοημοσύνης.
Η αυτoεπίγνωση είναι ουσιαστική δεξιότητα της συναισθηματικής νοημοσύνης. Αφορά την αναγνώριση των δικών μας συναισθημάτων, των ερεθισμάτων που τα προκαλούν και τη λεκτικοποίησή τους. Περιλαμβάνει ακόμη την κατανόηση του τρόπου που το συναίσθημα συνδέεται με τις σκέψεις μας και τις πράξεις μας και πώς μας επηρεάζει στη σχέση μας με τους άλλους. Όταν έχουμε αυτoεπίγνωση κατέχουμε μια οξεία αίσθηση ενδοσκόπησης που μας καθιστά ικανούς να συνδέσουμε τα συναισθήματά μας με τις αντιδράσεις μας και να πλοηγηθούμε καλύτερα στο λαβύρινθο του συναισθηματικού τοπίου. Χρησιμοποιούμε τα συναισθήματα ως πηγές πληροφορίας για τη λήψη αποφάσεων. Αναγνωρίζουμε τις δυνάμεις μας και τα όρια, γινόμαστε ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες και μαθαίνουμε από την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους.
Αυτορρύθμιση (self- management)
Η ικανότητα διαχείρισης
Το επόμενο βήμα στη συναισθηματική νοημοσύνη και το οποίο βασίζεται στην αυτoεπίγνωση, είναι η αυτορρύθμιση. Αντανακλά την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε και να τροποποιούμε το συναίσθημά μας, προστατεύοντάς μας από παρορμητικές αντιδράσεις και ενθαρρύνοντας τη συναισθηματική ισορροπία. Η ισορροπία και όχι η καταστολή του συναισθήματος είναι ουσιαστική. Αυτό σημαίνει ότι δεν κρύβουμε ούτε καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας αλλά βρίσκουμε το σωστό χώρο, χρόνο και τρόπο για να τα εκφράσουμε. Αυτό μας οδηγεί να παρουσιάζουμε ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα στις δυσκολίες και συγκροτημένη συμπεριφορά που είναι προϊόν σκέψης, ακόμα και σε ταραγμένες συνθήκες. Η αυτορρύθμιση μας κάνει πιο ενσυνείδητους. ας ενδυναμώνει ώστε να διοχετεύσουμε τη συναισθηματική ενέργεια εποικοδομητικά. Η τέχνη να ηρεμούμε τον εαυτό μας είναι μια θεμελιώδη δεξιότητα ζωής.
Κίνητρα συμπεριφοράς (motivation)
Πυροδοτώντας το εσωτερικό κίνητρο
Ο τρίτος τομέας της συναισθηματικής νοημοσύνης λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη που ωθεί το άτομο προς τους στόχους του. Κινείται πέρα από το πεδίο των εξωτερικών ανταμοιβών. Αξιοποιεί τις ατομικές εγγενείς ανάγκες και επιθυμίες. Μας κινητοποιεί να δείξουμε επιμονή, ανθεκτικότητα και δέσμευση σε προσωπικά και επαγγελματικά όνειρα. Ο τομέας αυτός δεν ωθεί μόνο το άτομο αλλά επιδρά μεταδοτικά σε ομάδες και κοινότητες.
Διαπροσωπικό επίπεδο
Κοινωνική επίγνωση (social awareness)
Η ενσυναίσθηση ως γέφυρα κατανόησης
Η ενσυναίσθηση, ο τέταρτος τομέας της συναισθηματικής νοημοσύνης, αποτελεί τη γέφυρα σύνδεσης των ατόμων σε συναισθηματικό επίπεδο. Μας βοηθά να αντιληφθούμε, να αναγνωρίσουμε και κατανοήσουμε την υποκειμενική εμπειρία του άλλου σε σωματικό και νοητικό επίπεδο. Οικοδομείται πάνω στην αυτoεπίγνωση. Η ενσυναίσθηση μας προτρέπει να κατανοήσουμε τις δυναμικές που επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και να καλλιεργήσουμε ένα φροντιστικό και υποστηρικτικό περιβάλλον, δημιουργώντας αυθεντικές συνδέσεις και εμπλουτίζοντας κοινωνικούς δεσμούς.
Κοινωνικές δεξιότητες (social skills)
Διαχείριση και επικοινωνία
Ο πέμπτος τομέας της συναισθηματικής νοημοσύνης ενσωματώνει ένα φάσμα δεξιοτήτων. Η πραγματική συναισθηματική κατανόηση είναι περισσότερο από την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων. Είναι ο τρόπος που ενσωματώνουμε την πληροφορία στις καθημερινές μας συνδιαλλαγές και διαδράσεις. Οι κοινωνικές δεξιότητες όπως η ενεργή ακρόαση, οι λεκτικές και μη λεκτικές επικοινωνιακές δεξιότητες μας επιτρέπουν να χτίσουμε ουσιαστικές σχέσεις. Να εμπνεύσουμε, να επηρεάσουμε και να βοηθήσουμε τους άλλους, αναπτύσσοντας μια καλύτερη κατανόηση για τους άλλους αλλά και για τον εαυτό μας.
Ενώ και οι πέντε τομείς είναι διακριτοί, δρουν συνδυαστικά, δημιουργώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη. Η αυτοεπίγνωση αποτελεί τη βάση της αυτορρύθμισης. Η κινητοποίηση ωθεί το άτομο, παρέχοντάς του την ενέργεια και την ανθεκτικότητα που είναι απαραίτητες στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Η ενσυναίσθηση και η κοινωνικές δεξιότητες διαπλέκονται και εμπλουτίζουν το διαπροσωπικό τοπίο.
Η γνώση σε ένα πρώτο επίπεδο των πέντε τομέων της συναισθηματικής νοημοσύνης οδηγεί στην κατανόηση ότι η συγκεκριμένη νοημοσύνη είναι πολύ περισσότερο από μια ομάδα δεξιοτήτων. Αφορά έναν τρόπο να είναι κανείς στο παρόν, μια ενσυνείδητη και με πρόθεση προσέγγιση να κατανοεί τον εαυτό του και να συνδέεται με τους άλλους.
Το ταξίδι της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι μια δια βίου ανακάλυψη. Μέσω της αυτοεπίγνωσης, της αυτορρύθμισης, της κινητοποίησης, της ενσυναίσθησης και των κοινωνικών δεξιοτήτων ας αφήσουμε τη συναισθηματική νοημοσύνη να εμπλακεί ενεργά στην καθημερινότητά μας.
Βιβλιογραφία
Drigas A.S., Papoutsi C. Anew layered model on emotional intelligence, Behave Sci. 2018, 8(5), 45, doi:10.3390/bs80550045.
GolemanD. Emotional Intelligence: Why it Can Matter More Than IQ. Bantam Books; 2006
Petrovici A., Dobrescu T. The role of emotional intelligence in building interpersonal communication skills, Procedia Soc. Behav Sci. 2014, 01 ,406.
