Το άγχος είναι μια καθολική εμπειρία. Ένα σήμα κινδύνου που έχει εξελιχθεί για να μας προστατεύει. Ωστόσο, όταν γίνεται χρόνιο ή υπερβολικό, μπορεί να διαταράξει την καθημερινή ζωή και την ευημερία. Το άγχος είναι συναίσθημα και όπως κάθε συναίσθημα έχει τρεις κύριες διαστάσεις: σωματική, γνωστική και συμπεριφορική. Ας εξερευνήσουμε αυτές τις διαστάσεις και τον τρόπο που αλληλοσυνδέονται για να δημιουργήσουν την εμπειρία του άγχους.
- Η σωματική διάσταση
Η σωματική διάσταση του άγχους εκδηλώνεται μέσα από την αντίδραση μάχης ή φυγής του σώματος, έναν μηχανισμό επιβίωσης που έχει σχεδιαστεί για να μας προστατεύει από άμεσες απειλές. Κοινά σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Αυξημένο καρδιακό ρυθμό (ταχυκαρδία)
- Εφίδρωση
- Δύσπνοια ή σφίξιμο στο στήθος
- Μυϊκή ένταση
- Γαστρεντερική δυσφορία
- Ζάλη ή αίσθηση αποπροσανατολισμού
- Τρέμουλο στα χέρια ή στα πόδια
- Πονοκέφαλοι ή ημικρανίες
Όπως σημειώνει ο Robert Sapolsky στο βιβλίο του Why Zebras Don’t Get Ulcers (2004), «Η αντίδραση στο στρες εξελίχθηκε για να λύσει βραχυπρόθεσμα προβλήματα, αλλά όταν ενεργοποιείται χρόνια, μπορεί να προκαλέσει φθορά στο σώμα.» Τα χρόνια σωματικά συμπτώματα μπορούν να επιδεινώσουν το άγχος και να οδηγήσουν σε ασθένειες. Ταυτόχρονα τα ίδια τα συμπτώματα δημιουργούν ανησυχία και τρέφουν το άγχος.
- Η γνωστική διάσταση
Η γνωστική διάσταση του άγχους περιλαμβάνει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και επεξεργαζόμαστε τα ερεθίσματα της καθημερινότητας. Σημάδια άγχους είναι:
- Επίμονη ανησυχία
- Καταστροφολογική σκέψη (αναμένοντας το χειρότερο σενάριο)
- Δυσκολία συγκέντρωσης
- Υπερεκτίμηση των κινδύνων και υποτίμηση των ικανοτήτων αντιμετώπισης
- Αναπαραγωγή ανησυχητικών σεναρίων στο μυαλό
- Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων λόγω φόβου αποτυχίας
- Αίσθηση νοητικής υπερφόρτωσης ή σύγχυσης
Ο πρωτοπόρος της Γνωστικής-Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT) Aaron Beck εξηγεί στο Cognitive Therapy of Anxiety Disorders (1985) ότι «οι διαταραχές άγχους διατηρούνται από διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις σχετικά με την απειλή και την ευαλωτότητα.» Η αντιμετώπιση αυτών των γνωστικών στρεβλώσεων είναι ακρογωνιαίος λίθος της αποτελεσματικής θεραπείας του άγχους.
- Η συμπεριφορική διάσταση
Το άγχος επηρεάζει επίσης τη συμπεριφορά μας. Συχνά επιλέγουμε την αποφυγή και αναζητούμε να μειώσουμε προσωρινά την ένταση. Με αυτόν τον τρόπο όμως διαιωνίζουμε το άγχος.
- Αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων για αποφυγή της αίσθησης αμηχανίας
- Υπερβολική προετοιμασία για καθετί ώστε να διασφαλιστεί η επιτυχία
- Εμπλοκή σε τελετουργίες ή καταναγκασμούς για εξουδετέρωση δυνητικών απειλών
- Επανειλημμένος έλεγχος πραγμάτων (π.χ. κλειδαριές, ηλεκτρικές συσκευές)
- Αναζήτηση συνεχούς διαβεβαίωσης από άλλους
- Αποφυγή νέων εμπειριών ή δραστηριοτήτων λόγω φόβου αποτυχίας
- Συχνή αναβολή εργασιών ή υποχρεώσεων λόγω συναισθημάτων φόβου ή ανησυχίας
Όπως περιγράφεται στο The Anxiety and Phobia Workbook του Edmund Bourne (2015), «Η αποφυγή μπορεί να προσφέρει βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, αλλά ενισχύει τον φόβο αποτρέποντας τη νέα μάθηση και προσαρμογή.» Η κατανόηση και η αντιμετώπιση αυτών των συμπεριφορών είναι κλειδί για τη διακοπή του κύκλου του άγχους.
Ενσωμάτωση των διαστάσεων στη θεραπεία
Η αποτελεσματική θεραπεία του άγχους περιλαμβάνει την αντιμετώπιση και των τριών διαστάσεων:
- Σωματική: Τεχνικές όπως βαθιά αναπνοή, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση και τακτική άσκηση μπορούν να βοηθήσουν να ηρεμήσει η αντίδραση του σώματος.
- Γνωστική: Η αναδόμηση των γνωστικών διαστρεβλώσεων και οι πρακτικές ενσυνειδητότητας μας διδάσκουν να αμφισβητούμε τις σκέψεις και να εστιάζουμε στη στιγμή.
- Συμπεριφορική: Η σταδιακή έκθεση και μια σειρά τεχνικών συμπεριφοράς μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε αγχογόνες καταστάσεις και να οικοδομήσουμε ανθεκτικότητα και αυτοπεποίθηση.
Εάν το άγχος επηρεάζει την ποιότητα της ζωής μας, η αναζήτηση υποστήριξης μέσω της ψυχοθεραπείας μπορεί να προσφέρει ανακούφιση.
Αναφορές
- Beck, A. T. (1985). Cognitive Therapy of Anxiety Disorders. Guilford Press.
- Bourne, E. J. (2015). The Anxiety and Phobia Workbook. New Harbinger Publications.
- Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. Henry Holt and Company.
